Het begrip persoonlijke verwijtbaarheid speelt een cruciale rol in verschillende rechtsgebieden. Het houdt in dat iemand verantwoordelijk wordt gehouden voor zijn of haar eigen gedrag, dat in strijd is met geldende normen, regels of redelijkheid.
In juridische zin vormt persoonlijke verwijtbaarheid een belangrijk beoordelingscriterium bij:
- Bestuurdersaansprakelijkheid (bijvoorbeeld bij schade door wanbeleid)
- Arbeidsconflicten en ontslagzaken (zoals ontslag op staande voet)
- Bestuursrechtelijke handhaving (zoals boetes of beroepsverboden)
De mate waarin iemand een bepaald handelen of nalaten te verwijten valt, bepaalt vaak of en in hoeverre er juridische gevolgen aan dat gedrag verbonden zijn.
Wat is persoonlijke verwijtbaarheid?
Persoonlijke verwijtbaarheid verwijst naar gedragingen die iemand zelf kan worden aangerekend. Het gaat om situaties waarin een persoon anders had kunnen of moeten handelen, maar dat bewust of verwijtbaar heeft nagelaten.
De term komt voor in meerdere rechtsgebieden:
- In het arbeidsrecht: bij ernstig verwijtbaar gedrag dat ontslag zonder vergoeding kan rechtvaardigen
- In het civiele recht: bij aansprakelijkheid voor schade, zoals bij bestuurders van vennootschappen
- In het bestuursrecht: bij het opleggen van sancties of bestuurlijke boetes
De kernvraag is steeds: kon de betrokkene het anders doen, en was het gedrag in strijd met wat redelijkerwijs van hem/haar verwacht mocht worden?
Persoonlijke verwijtbaarheid in het arbeidsrecht
In het arbeidsrecht speelt persoonlijke verwijtbaarheid een grote rol bij:
- Ontslag op staande voet
- Ontslag wegens ernstig verwijtbaar handelen of nalaten
- Uitsluiting van recht op transitievergoeding of WW-uitkering
Voorbeelden van gedragingen die als persoonlijk verwijtbaar worden aangemerkt zijn:
- Fraude of diefstal
- Werkweigering zonder geldige reden
- Bedreiging, mishandeling of sabotage
- Structureel disfunctioneren ondanks waarschuwingen
De rechter kijkt naar het geheel van omstandigheden, zoals de aard van het werk, de positie van de werknemer en eerdere waarschuwingen.
Persoonlijke verwijtbaarheid bij bestuurdersaansprakelijkheid
Ook bij interne bestuurdersaansprakelijkheid speelt persoonlijke verwijtbaarheid een centrale rol. Volgens artikel 2:9 BW is een bestuurder aansprakelijk als hem een ernstig verwijt kan worden gemaakt van onbehoorlijk bestuur.
Voorbeelden van verwijtbaar bestuur zijn:
- Onzorgvuldig financieel beleid zonder toezicht of onderbouwing
- Belangenverstrengeling of het handelen in strijd met statutaire verplichtingen
- Het niet naleven van wettelijke verplichtingen, zoals boekhoud- of publicatieplichten
De beoordeling is persoonsafhankelijk: het gaat om wat van die bestuurder verwacht mocht worden gelet op zijn kennis, ervaring en rol binnen de organisatie.
Criteria voor het vaststellen van verwijtbaarheid
Rechters hanteren diverse criteria om persoonlijke verwijtbaarheid vast te stellen. Ze beoordelen of de betrokkene heeft gehandeld zoals een redelijk handelend en bekwaam persoon in dezelfde omstandigheden zou doen. Daarbij wordt gekeken naar:
- De kennis en ervaring van de persoon
- Zijn of haar positie en verantwoordelijkheden
- De concrete omstandigheden van het geval
- Of er sprake was van bewuste roekeloosheid, nalatigheid of misleiding
Er wordt dus geen objectieve maatstaf gehanteerd, maar gekeken naar wat van de specifieke persoon verwacht mocht worden.
Gevolgen van persoonlijke verwijtbaarheid
De gevolgen van vastgestelde persoonlijke verwijtbaarheid kunnen groot zijn:
- In het arbeidsrecht:
- Ontslag zonder opzegtermijn
- Geen recht op transitievergoeding
- Geen recht op een WW-uitkering
- In het bestuursrecht:
- Oplegging van bestuurlijke boetes
- Intrekking van vergunningen
- Uitsluiting van deelname aan bepaalde functies (bijvoorbeeld in de zorg of financiële sector)
- In het civiele recht:
- Persoonlijke aansprakelijkheid voor schade, bijvoorbeeld als bestuurder of professional
Hoe toon je persoonlijke verwijtbaarheid aan (of verdedig je je ertegen)?
Voor een werkgever, toezichthouder of benadeelde partij is het belangrijk om het verwijtbare gedrag goed te onderbouwen:
- Bouw een dossier op met duidelijke documentatie
- Leg waarschuwingen, gesprekken en afspraken schriftelijk vast
- Maak gebruik van gedragsprotocollen of interne reglementen
Voor de betrokkene die zich wil verdedigen tegen de beschuldiging van persoonlijke verwijtbaarheid, zijn dit belangrijke elementen:
- Aantonen van verzachtende omstandigheden (zoals ziekte of overmacht)
- Bewijzen dat het gedrag niet opzettelijk of roekeloos was
- Wijs op een eventuele disproportionaliteit tussen het gedrag en de sanctie
Wanneer juridisch advies inschakelen?
Juridische ondersteuning is sterk aan te raden:
- Bij dreigend ontslag op staande voet of een beschuldiging van ernstig verwijtbaar gedrag
- Bij beoordeling van bestuurdersgedrag of voorbereiding op mogelijke aansprakelijkstelling
- Bij bestuursrechtelijke sancties, zoals bezwaar maken tegen een boete of beroepsverbod
Het vroegtijdig betrekken van een juridisch specialist kan helpen om standpunten te onderbouwen, gevolgen te beperken en juridische fouten te voorkomen. Heb je verder nog vragen? Neem dan vrijblijvend contact met ons op, we helpen je graag.
